یک session مجموعه‌ای از تعاملات بین کاربران و یک برنامه است که در یک بازه زمانی مشخص رخ می‌دهد. مدیریت session این امکان را به کاربران می‌دهد تا بتوانند پس از وارد شدن به برنامه، هنگام تعامل با بخش‌های مختلف برنامه وضعیت احراز هویت خود را حفظ نمایند. همچنین توسعه‌دهندگان می‌توانند با ردیابی sessionهای کاربر، امنیت برنامه را حفظ کنند. در این مقاله قصد داریم تا با مفهوم session در Next.js و روش‌های مدیریت آن بیشتر آشنا شویم.

Session چیست؟

همانطور که در قسمت قبل به آن اشاره کردیم، یک session مجموعه‌ای از تعاملات بین کاربر و یک برنامه است که در یک بازه زمانی مشخص رخ می‌دهد. هنگامی که یک کاربر وارد برنامه می‌شود یا شروع به تعامل با آن می‌کند یک session شروع می‌شود و معمولاً زمانی که کاربر از برنامه خارج می‌شود یا پس از مدتی که فعالیت خاصی در برنامه انجام نمی‌دهد، session خاتمه پیدا می‌کند.

استفاده از session روشی برای حفظ داده‌ها و یا stateهای معین در میان درخواست‌های متعدد بین کلاینت و سرور در یک محیط stateless، یعنی پروتکل HTTP می‌باشد.

بررسی اجزای session

اجزای اصلی یک session عبارتند از:

1. Session Identifier (Session ID): یک رشته منحصربه‌فرد که یک session را از session دیگر متمایز می‌کند. این رشته پس از ورود موفقیت‌آمیز کاربر، توسط سرور به سرویس گیرنده ارسال می‌شود و معمولاً در یک کوکی در سمت کلاینت ذخیره می‌گردد.
2. Session Store: یک مکانیزم ذخیره‌سازی است که اغلب در سمت سرور قرار دارد، جایی که داده‌های session، مانند جزئیات اطلاعات کاربر و تنظیمات برگزیده در آن ذخیره می‌شوند. بسته به نیاز برنامه‌ای که داریم، این مکانیزم می‌تواند ذخیره‌سازی در حافظه، دیتابیس، یک سیستم فایل یا یک distributed cache باشد.
3. Session Data: این مورد، اطلاعات ذخیره شده در session را نشان می‌دهد که اغلب شامل تنظیمات برگزیده کاربر، داده‌های شناسایی و احراز هویت کاربر و state موقت برنامه می‌باشد.
4. Session Timeout: مکانیزمی برای پایان دادن به session پس از یک دوره از پیش تعریف شده عدم فعالیت برای به حداقل رساندن خطر دسترسی غیرمجاز می‌باشد. پس از اتمام زمان session، کاربر برای ادامه تعامل با برنامه باید مجددا احراز هویت را انجام دهد.
5. Session Cookie: نوعی کوکی HTTP است که از سرور به مرورگر کلاینت ارسال می‌شود تا session ID را ذخیره نماید.

بنابراین هنگامی که یک کاربر وارد برنامه می‌شود یا شروع به تعامل با آن می‌کند، چرخه عمر session شروع می‌شود. این زمانی است که یک session ID منحصربه‌فرد ایجاد می‌شود و به کاربر مربوطه تخصیص پیدا می‌کند. session از طریق session ID که با هر درخواست بعدی از کلاینت منتقل می‌گردد، نگه‌داری می‌شود و برای بازیابی و مدیریت داده‌های session روی سرور مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نهایت، session زمانی که کاربر از سیستم خارج شود یا پس از یک دوره‌ای که فعالیتی انجام نمی‌دهد (session timeout) پایان می‌یابد. هر داده‌ای که در session ذخیره می‌شود معمولاً حذف یا باطل می‌گردد.

اهمیت مدیریت session

مدیریت session برای عملکرد یکپارچه و امنیت قوی وب اپلیکیشن‌ها بسیار مهم می‌باشد. هنگامی که مدیریت session به طور موثر پیاده‌سازی نمی‌شود، برنامه‌ها در برابر بسیاری از مسائل امنیتی آسیب‌پذیر می‌شوند و اغلب تجربه‌ای ناامیدکننده به کاربران ارائه می‌دهند. بنابراین، اگر توسعه‌دهنده‌ای بخواهد وب اپلیکیشن ایمن، مقیاس‌پذیر و کاربرپسند بسازد درک و به کارگیری استراتژی‌های مدیریت session بسیار ضروری می‌باشد.

اهمیت مدیریت session برای امنیت

مدیریت session به عنوان محافظ امنیتی وب اپلیکیشن‌ها عمل می‌کند. این مفهوم به منظور شناسایی صحیح و احراز هویت کاربران مورد استفاده قرار می‌گیرد و اطمینان حاصل می‌کند که آن‌ها فقط به آنچه مجاز هستند می‌توانند دسترسی داشته باشند. این موضوع برای محافظت از اطلاعات حساس متعلق به کاربران با اجازه دادن به افراد معتبر و مجاز برای دسترسی به آن وجود دارد. همچنین از session IDها هنگام انتقال و ذخیره شدن نیز محافظت می‌کند. در نهایت، مدیریت session از برنامه‌ها در برابر تهدیدات امنیتی مانند session hijacking، session fixation و Cross-Site Request Forgery (CSRF) محافظت می‌نماید.

اهمیت مدیریت session برای بهبود تجربه کاربری

از نظر تجربه کاربری، session برنامه‌ها را قادر می‌سازد تا اولویت‌های کاربر را به خاطر بسپارند و محتوای شخصی‌سازی شده او را ارائه دهند و تجربه‌ای را ایجاد کنند که برای کاربر جذاب‌تر باشد. مدیریت کارآمد session به کاربران این امکان را می‌دهد که هنگام تعامل با برنامه‌ها بدون نیاز به ورود، بین دستگاه‌های مختلف و تب‌های مرورگر حرکت کنند. این سهولت دسترسی، راحتی و تجربه کلی کاربری را افزایش می‌دهد.

روش‌های مدیریت session

مدیریت session شامل ردیابی و مدیریت تعامل کاربران با برنامه در طول زمان است و تضمین می‌کند که وضعیت احراز هویت آن‌ها در بخش‌های مختلف برنامه حفظ می‌شود. این امر از نیاز به ورود مکرر کاربران به برنامه جلوگیری می‌کند و امنیت و راحتی کار را برای آن‌ها افزایش می‌دهد.

دو روش اصلی برای مدیریت session وجود دارد که عبارتند از: sessionهای مبتنی بر کوکی و sessionهای دیتابیس. در ادامه قصد داریم تا هر یک از این روش‌ها را به اختصار بررسی نماییم.

sessionهای مبتنی بر کوکی

sessionهای مبتنی بر کوکی، داده‌های کاربر را با ذخیره اطلاعات رمزگذاری شده session به طور مستقیم در کوکی‌های مرورگر مدیریت می‌کنند. پس از ورود کاربر، این اطلاعات رمزگذاری شده در کوکی ذخیره می‌شوند. هر درخواست سرور بعدی شامل این کوکی است که نیاز به درخواست‌های مکرر سرور را به حداقل می‌رساند و کارایی سمت کلاینت را افزایش می‌دهد.

با این حال، این روش برای محافظت از داده‌های حساس به رمزگذاری دقیق نیاز دارد، زیرا کوکی‌ها در معرض خطرات امنیتی در سمت کلاینت هستند. رمزگذاری داده‌های session در کوکی‌ها، کلید محافظت از اطلاعات کاربر در برابر دسترسی‌های غیرمجاز است. این کار تضمین می‌کند که حتی اگر دسترسی غیرمجاز به یک کوکی صورت گرفته باشد، داده‌های داخل آن غیرقابل خواندن باقی می‌مانند.

علاوه بر این، در حالی که کوکی‌ها از نظر اندازه دارای محدودیت هستند (معمولاً حدود ۴ کیلوبایت)، تکنیک‌هایی مانند cookie-chunking می‌تواند با تقسیم داده‌های session بزرگ به چند کوکی بر این محدودیت غلبه کند.

تنظیم یک کوکی در پروژه Next.js می‌تواند به صورت زیر باشد.

تنظیم کوکی در سرور:

//app/actions.ts

'use server'
 
import { cookies } from 'next/headers'
 
export async function handleLogin(sessionData) {
  const encryptedSessionData = encrypt(sessionData) // Encrypt your session data
  cookies().set('session', encryptedSessionData, {
    httpOnly: true,
    secure: process.env.NODE_ENV === 'production',
    maxAge: 60 * 60 * 24 * 7, // One week
    path: '/',
  })
  // Redirect or handle the response after setting the cookie
}

دسترسی به داده‌های session ذخیره شده در کوکی در یک سرور کامپوننت:

//app/page.tsx

import { cookies } from 'next/headers'
 
export async function getSessionData(req) {
  const encryptedSessionData = cookies().get('session')?.value
  return encryptedSessionData ? JSON.parse(decrypt(encryptedSessionData)) : null
}

sessionهای دیتابیس

مدیریت session دیتابیس شامل ذخیره‌سازی داده‌های session بر روی سرور است و مرورگر کاربر فقط session ID را دریافت می‌کند. این ID به داده‌های session ذخیره شده در سمت سرور ارجاع می‌دهد، بدون اینکه خود داده‌ها را دربر داشته باشد. این روش امنیت را افزایش می‌دهد. زیرا، داده‌های حساس session را از محیط سمت کلاینت دور نگه می‌دارد و خطر قرار گرفتن در معرض حملات سمت کلاینت را کاهش می‌دهد. sessionهای دیتابیس مقیاس‌پذیری بیشتری دارند و در نتیجه نیازهای ذخیره‌سازی داده‌های بزرگ‌تر را برآورده می‌کنند.

با این حال، این رویکرد نیز معایب مخصوص خود را دارد. با توجه به این که در هر تعامل کاربر نیاز به جستجو در دیتابیس وجود دارد، از این رو استفاده از این رویکرد می‌تواند سربار عملکرد را افزایش دهد. استراتژی‌هایی مانند ذخیره‌سازی داده‌های session می‌تواند به کاهش این امر کمک کند. علاوه بر این، اتکا به دیتابیس به این معنی است که مدیریت session به اندازه عملکرد دیتابیس و در دسترس بودن آن قابل اعتماد می‌باشد.

در ادامه یک مثال ساده از اجرای sessionهای دیتابیس در برنامه Next.js را بررسی می‌کنیم.

ایجاد یک session بر روی سرور:

import db from './lib/db'
 
export async function createSession(user) {
  const sessionId = generateSessionId() // Generate a unique session ID
  await db.insertSession({ sessionId, userId: user.id, createdAt: new Date() })
  return sessionId
}

بازیابی یک session در Middleware یا منطق سمت سرور:

import { cookies } from 'next/headers'
import db from './lib/db'
 
export async function getSession() {
  const sessionId = cookies().get('sessionId')?.value
  return sessionId ? await db.findSession(sessionId) : null
}

انتخاب بهترین روش مدیریت session در Next.js

تصمیم‌گیری بین روش‌های مدیریت session مبتنی بر کوکی و session دیتابیس در Next.js به نیازهای برنامه ما بستگی دارد. sessionهای مبتنی بر کوکی ساده‌تر هستند و برای برنامه‌های کوچک‌تر با بار سرور کم‌تر مناسب می‌باشند، اما ممکن است امنیت پایین‌تری را ارائه دهند. sessionهای دیتابیس اگر چه پیچیده‌تر می‌باشند، اما امنیت و مقیاس‌پذیری بهتری را ارائه می‌دهند که برای برنامه‌های بزرگ‌تر و حساس به داده، یک انتخاب ایده‌آل به حساب می‌آیند.

با راه حل‌های احراز هویت مانند NextAuth.js، مدیریت session با استفاده از کوکی‌ها یا ذخیره سازی دیتابیس کارآمدتر می‌شود. این اتوماسیون فرآیند توسعه را ساده‌تر می‌کند، اما درک روش مدیریت session مورد استفاده توسط راه حل انتخابی ما بسیار مهم است. باید اطمینان حاصل کنیم که این راه حل‌ها با الزامات امنیتی و عملکرد برنامه ما باهم مطابقت داشته باشند.

به طور کلی، با صرف نظر از انتخاب خود باید امنیت را در استراتژی مدیریت session در اولویت قرار دهیم. برای sessionهای مبتنی بر کوکی، استفاده از کوکی‌های ایمن و HTTP-only برای محافظت از داده‌های session بسیار مهم است. برای sessionهای دیتابیس، پشتیبان‌گیری منظم و مدیریت امن داده‌های session ضروری می‌باشد. پیاده‌سازی مکانیسم‌های انقضا و پاکسازی در هر دو رویکرد برای جلوگیری از دسترسی‌های غیرمجاز و حفظ عملکرد و قابلیت اطمینان برنامه ضروری است.

جمع‌بندی

مدیریت session یک بخش اساسی در توسعه وب است که وظیفه محافظت از داده‌های حساس و جلوگیری از ایجاد دسترسی‌های غیرمجاز به آن‌ها را انجام می‌دهد. در این مقاله سعی کردیم مفهوم session و روش‌های مدیریت آن در پروژه‌های Next.js را بررسی کنیم.